Buyuk Britaniyada sogʼliqni saqlash tizimi haqida
«Commonwealth Fund» jamgʼarmasi dunyoning 11 ta rivojlangan (Avstraliya, Niderlandiya, Norvegiya, Yangi Zelandiya, Shvetsiya, Shveytsariya, Germaniya, Kanada, Fransiya va AQSh). davlat orasida “bepul davlat tibbiyoti” toifasini aniqlash maqsadida oʼtkazgan tadqiqotga koʼra, Buyuk Britaniyaning Milliy sogʼliqni saqlash xizmati (British National health service, NHS) eng yaxshisi deb topildi Taʼkidlash kerakki, NHS tizimi muntazam ravishda turli nufuzli xalqaro reytinglarda yetakchi oʼrinlarni egallab kelmoqda.
Buyuk Britaniya tibbiy muassasalarning katta qismi (taxminan 90%) davlatga tegishli boʼlgan yagona mamlakatdir. Bu mamlakatda davlat sogʼliqni saqlash tizimi ustunlik qiladi va unga qoʼshimcha sifatida xususiy (ixtiyoriy) sugʼurta va pullik tibbiy yordam koʼrsatadi.
Buyuk Britaniyaning Milliy sogʼliqni saqlash xizmati barcha davlat tibbiyot muassasalarini birlashtiradi, uning qoidalariga rioya qilishni oʼz zimmasiga olgan, koʼplab xususiy tibbiyot muassasalari faoliyatini nazorat qiladi va moliyalashtiradi.
Britaniya sogʼliqni saqlash, biotexnologiyalarni joriy etish, ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish sohalarida dunyoning yetakchi oʼntaligiga kiradi.
Buyuk Britaniyada zamonaviy tibbiy yordamning asosi Ikkinchi jahon urushidan keyin 1948 yilda qoʼyilgan. Milliy sogʼliqni saqlash xizmatining tashkil etilishi oʼsha paytda kompleks tibbiy va reabilitatsiya xizmatlarini koʼrsatish uchun zarur boʼlgan eng muhim ijtimoiy islohot edi. Shu tariqa stomatologik xizmatlardan tashqari, barcha tibbiy xizmat qirollikda yashovchi barcha odamlar uchun bepul va bugungi kungacha shundayligicha qolmoqda. Bundan tashqari, Yevropa Ittifoqi fuqarolari NHSdan bepul tibbiy yordam olish huquqiga ega va bu qoidalar qochqinlar uchun ham amal qiladi. Favqulodda vaziyatlarda chet ellik sayyohlar ham bepul yordam olish uchun murojaat qilishlari mumkin.
Hozirda Milliy sogʼliqni saqlash xizmati milliondan ortiq mutaxassislarga ega (NHS dunyodagi eng yirik oʼnta ish beruvchidan biri) va Buyuk Britaniyadagi koʼpchilik odamlar yordam soʼrab murojaat qiladigan ulkan tizimdir.
Buyuk Britaniyada tibbiy yordam quyidagi tarzda tashkil etilgan:
1. Jamiyat sogʼliqni saqlash xizmati (doyalar, patronaj, hamshiralar va ijtimoiy xodimlar) oʼrta tibbiyot xodimlaridan iborat. Ularning vazifalari profilaktika tadbirlarini oʼtkazish, bemorlarga gʼamxoʼrlik qilish, shifokorlarning tibbiy koʼrsatmalarini bajarish va kerak boʼlganda uyda tugʼruqni oʼtkazishdan iborat.
2. Umumiy amaliyot xizmati-umumiy amaliyot shifokorlari, stomatologlar, oftalьmologlar va farmatsevtlardan tashkil topadi. Ambulator yordam xususiy tibbiyot amaliyoti instituti orqali amalga oshiriladi. Buyuk Britaniya aholisining asosiy qismi xususiy umumiy amaliyot shifokorlarida roʼyxatdan oʼtgan boʼlib, ular saytda roʼyxatdan oʼtgan har bir rezident va vaqtinchalik yashovchilar uchun, 60 yoshdan oshgan fuqarolar, tungi va ishdan tashqari soatlarda ishlash, chekka hududlarda va qishloq joylarda ishlagani uchun haq toʼlanadi. Xizmat muddati shifokorning ish haqiga taʼsir qiladi.
3. Kasalxona xizmati oʼz mutaxassisligi boʼyicha ambulator qabullarni oʼtkazadigan va statsionar bemorlarga tibbiy yordam koʼrsatadigan tor soha shifokorlarini oʼz ichiga oladi. Tibbiyot xodimlari yollanma ishchilar hisoblanadi.
Jiddiy va murakkab kasalliklar uchun NHS xizmati ishonchli hisoblanadi. Masalan, xizmatda insulьtdan keyin shoshilinch diagnostika, davolash va reabilitatsiya, shuningdek, saraton kasalligiga shubha qilingan hollarda tezkor tashxis qoʼyish boʼyicha maxsus dastur mavjud. Shoshilinch tibbiy yordam NHS doirasida zudlik bilan va istisnosiz barchaga koʼrsatiladi. Ammo, har qanday ulkan tizim singari, sogʼliqni saqlash xizmati ham moslashuvchan emas va oʼzgaruvchan sharoitlarga moslashishi qiyin. Shuning uchun baʼzida muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
Soʼnggi bir necha yildagi asosiy muammolardan biri-byudjetning qisqarishi va xodimlarning yetishmasligi boʼldi. Britaniyaning har bir rezidenti umumiy amaliyot shifokori (UАSh)ga biriktirilgan. Shunga koʼra, shifokor bilan maslahatlashishni talab qiladigan muammo yuzaga kelganda, birinchi navbatda UАSh bilan uchrashish kerak va agar zarurat boʼlsa, u maʼlum bir mutaxassisga yoʼllanma beradi. Bunda yuqori ixtisoslashgan mutaxassisni bir necha oy kutish mumkin.
Bepul yordam uchun oylab, baʼzan yillar kutish kerak boʼlgan hollarda koʼpchilik xususiy tibbiyotga murojaat qiladi. U Britaniyada juda yaxshi rivojlangan va dunyodagi eng ilgʼorlardan hisoblanadi. Xususiy klinikalarda aholi shifokor bilan uchrashuvni kutmaydi va darhol yuqori malakali mutaxassis bilan uchrashish mumkin. Odatda, tekshiruv natijalari darhol maʼlum boʼladi va operatsiyalar bir necha kun orqaligʼida rejalashtiriladi.
Xususiy klinikalar Buyuk Britaniyaning tibbiy turizm deb ataladigan sohadagi obroʼsini oshiradi, chunki odamlar oʼz mamlakatlarida muammoning qoniqarli yechimini topa olmagan holda, chet el klinikasini tanlaydilar. Buyuk Britaniyada tibbiy turistlar uchun xizmat eng yuqori darajada tashkil etilgan. Masalan, tibbiy konsьerj xizmatiga murojaat qilganda, mijozlar viza olish, chiptalar sotib olish, turarjoy ijarasi va Skype orqali potentsial shifokor bilan dastlabki maslahatlashuvlarni tashkil qilishda yordam kutishlari mumkin. Britaniya tibbiyotida kerak boʼlsa, eng mos davolash rejasini topish uchun turli mutaxassislar maslahatlashuvda kasallik tarixini muhokama qiladilar.
Mutaxassislarning fikriga koʼra, tashrif buyuradigan bemorlar ikki toifaga boʼlinadi: ogʼir kasalliklarni davolash yoʼllarini izlayotganlar (masalan, ogʼir kasal bolalari boʼlgan onalar) va tekshiruv/tashxis uchun kelganlar (masalan, tadbirkorlar ish safarida, ilgʼor uskunalarda sogʼligʼini tekshirishni xohlaydi). “Eng gavjum xorijiy mijozlar uchun ekspress test oʼtkaziladi – bir kunda umumiy profil tayyorlangach, bemor terapevt bilan birgalikda uning umumiy holati boʼyicha qoʼshimcha tadqiqotlar oʼtkazish zarurligiga qaror qiladi. Koʼpgina bemorlar uchun bu skrining nafaqat muammoli joylarni aniqlashga, balki jiddiy kasallikni (masalan, saraton) rivojlanishining boshidayoq aniqlashga yordam beradi”.
Xususiy tibbiyotning asosiy shartli kamchiliklaridan biri shundaki, sifatli xizmatni olish moliyaviy xarajatlarni talab qiladi. Shifokor bilan uchrashuv oʼrtacha 180-350 funtni tashkil qiladi, qoʼshimcha tekshiruvlar xarajatlarini hisobga olmaganda.
Davlat tizimi davlat byudjetiga umumiy soliq tushumlari hisobidan moliyalashtiriladi. Milliy daromadning ulushi sifatida sogʼliqni saqlashga maʼlum miqdorda mablagʼ ajratiladi. Buyuk Britaniyada bu koʼrsatkich 9,8% ni tashkil qiladi. Barcha mablagʼlar markaziy byudjetda shakllantiriladi va boshqaruv vertikali boʼyicha yuqoridan pastgacha taqsimlanadi.
Buyuk Britaniyada sogʼliqni saqlash va farovonlik departamenti boshchiligidagi markazlashtirilgan sogʼliqni saqlashni boshqarish tizimi mavjud. Davlat sogʼliqni saqlash tizimi aholining barcha toifalarini qamrab oladi. Bu tibbiy yordamning eng qulay shakli.
Byudjet moliyalashtirishning oʼziga xos ijobiy tomonlari mavjud. Misol uchun, markazlashtirilgan moliyalashtirish davolash xarajatlarining oʼsishini ushlab turish imkonini beradi. Byudjet cheklovlari shifokorlarni pulni tejashga majbur qiladi, bemorlarga keraksiz protseduralar, manipulyatsiyalar va dori-darmonlarni qoʼllash ehtimolini kamaytiradi.
Milliy sogʼliqni saqlash xizmatida yuzaga keladigan kamchiliklar qisman xususiy tibbiy sugʼurta va pullik tibbiy yordam koʼlamini kengaytirish hisobiga qoplanadi. Biroq, sogʼliqni saqlashni moliyalashtirish manbalari davlat byudjeti uchun yopiq boʼlganligi sababli, moliyalashtirish miqdori davlat xarajatlarining boshqa moddalariga bogʼliq va ular bilan raqobatlashadi. Hukumat sogʼliqni saqlash jamgʼarmalarini kengaytirish imkoniyatiga ega emas.
Byudjetdan moliyalashtiriladigan mamlakatlarning sogʼliqni saqlash tizimi texnik jihozlanishi jihatidan iqtisodiy rivojlanish darajasi oʼxshash, ammo moliyalashtirish tamoyillari boshqacha boʼlgan mamlakatlardan ancha past. Tibbiy xizmatlarning katta qismi bemorning shaxsiy byudjeti hisobidan toʼlanadi. Kasalxonada ovqatlanish, dori-darmonlar va koʼzoynaklar uchun retseptlar, stomatolog va oftalmolog tomonidan davolanish (16 yoshgacha boʼlgan bolalar, homilador ayollar va emizikli onalar) bundan mustasno.
Britaniyada aholiga koʼrsatilayotgan tibbiy xizmat sifatini taʼminlash bilan bir qator tashkilotlar shugʼullanmoqda. Biroq, ushbu maxsus sogʼliqni saqlash tuzilmalarining barchasi oʼz ishlarini asosan sanoatning eng muhim jihatlariga – barcha turdagi patologik holatlar uchun alohida tuzilgan klinik koʼrsatmalarga va bemorlarning xavfsizligiga qaratadi.
Angliya va Uelsda klinik koʼrsatmalar “The National Institute for Clinical Excellence” (NICE) tomonidan ishlab chiqilgan va nashr etilgan. Ushbu hujjatlar muayyan kasalliklar, dori-darmonlar, tibbiy asboblar va muayyan patologik sharoitlarni boshqarish va davolash texnologiyalariga tegishli. Barcha NHS shifoxonalari tavsiyalarni koʼrib chiqishlari va oʼzlarining ichki algoritmlarini ularga asoslashlari kerak. Yuqorida aytib oʼtilganidek, xususiy klinikalar ushbu koʼrsatmalarga rioya qilishlari shart emas, lekin koʼplab tijorat muassasalari ularni ichki «eng yaxshi amaliyot» standartlari sifatida saqlab qoladilar.
Klinik koʼrsatmalar yaratishdan tashqari, NICE sogʼliqni saqlash sohasi mutaxassislari uchun xalq taʼlimi va maslahatlarni ham olib boradi.
Sogʼliqni saqlash komissiyasi barcha zarur tavsiyalarning amalda toʼgʼri bajarilishini nazorat qiladi. Aynan u NHS faoliyatini baholaydi va eʼlon qiladi. Bunday baholashning aniq murakkabligiga qaramay, NHS dastlabki natija uning qulayligi bilan baholanadi. Angliyada rasmiy reyting roʼyxatidagi barcha tashkilotlar quyidagilarga qarab noldan uch yulduzgacha boʼlgan shkala boʼyicha baholanadi:
– vaqt va kutish roʼyxatlari;
– bekor qilingan aralashuvlar soni;
– shifoxonalar tozaligi;
– moliyaviy ahvol;
– tez yordam xizmatiga takroriy qoʼngʼiroqlar soni.
Davolashning salbiy taʼsiri haqida maʼlumot toʼplash va boshqarish NHS muassasalarida xavfsizlik standartlarini yaxshilaydi. Ushbu funktsiyalar bemorlar uchun davolanishning salbiy taʼsiri va boshqa xavfli hodisalar toʼgʼrisida hisobot berish zarurligi toʼgʼrisida xodimlarga maʼlumot tarqatadigan Bemor xavfsizligi milliy agentligi tomonidan amalga oshiriladi. Bemorlarning shikoyatlari nafaqat davlat, balki xususiy muassasalarda xodimlarning harakatlarini baholaydigan alohida xizmat tomonidan ham koʼrib chiqiladi.
Taʼkidlash kerakki, bu ish NHS va hukumatdan mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Shifokorning jiddiy kasbiy qoidabuzarligi isbotlangan taqdirda, uning ishi xususiy va davlat shifoxonalari xodimlariga zaruriy jazo choralarini qoʼllash huquqiga ega boʼlgan Bosh tibbiy kengashga yuboriladi.
Internet manbalari asosida tayyorlandi.
Davlat tibbiy sug‘urtasi jamg‘armasi
Matbuot xizmati