Koreya Respublikasida sog‘liqni saqlash tizimini qanday ishlaydi

Janubiy Koreya aholisining umumiy soni 51,2 million nafar bo‘lib,  ayollarning o‘rtacha umr ko‘rish 82 yosh, erkaklar esa 79 yoshni tashkil qiladi. Tug‘ilish ming nafar fuqaroga 8,6 kishi, o‘lim esa – 5,4 kishi.
Sog‘liqni saqlash xarajatlari  dunyo bo‘yicha aholi jon boshiga o‘rtacha 1058 dollarni tashkil qilgan, holda bu davlatda  bu ko‘rsatkich 2300 dollardan oshadi. Har ming nafar fuqaroga o‘rtacha 10ta o‘rin-joy to‘g‘ri keladi.

Koreya Respublikasida sog‘liqni saqlash sohasini tartibga soluvchi asosiy hujjatlar “Sog‘liqni saqlash va tibbiy xizmatlar” va “Milliy tibbiy sug‘urta” to‘g‘risidagi qonunlar bo‘lib, shuningdek,  sog‘liqni saqlash sohasini tartibga solishga oid 40 dan ortiq qonun hujjatlari (qonunlar, hukumat qarorlari, boshqa qonunosti hujjatlari) mavjud.
Ta’kidlash kerakki, Koreyada sog‘liqni saqlash tizimida asosan xususiy sektor xizmat qiladi. Milliy shifoxonalar muassasalarning 5,5 foizini tashkil qiladi. Kasalxonalar hududlar bo‘ylab tarqalgan bo‘lib, markaziy (milliy) shifoxona bilan yaqin hamkorlik tizimi yaratilgan.
Janubiy Koreyadagi tibbiyot muassasalarini taxminan ixtisoslashuviga ko‘ra ajratish mumkin. Har bir munitsipalitetda joylashgan sog‘liqni saqlash markazlari, kichik kasalxonalar va poliklinikalar profilaktik davolanish va shamollash, jumladan, birinchi yordam ko‘rsatishga ixtisoslashgan.

Janubiy Koreyada fuqarolarga kompleks tibbiy yordam ko‘rsatish tizimi milliy tibbiy sug‘urta dasturi hisobidan amalga oshiriladi.

Janubiy Koreyada birinchi tibbiy sug‘urta qonuni – Milliy sog‘liqni sug‘urtasi qonuni 1963 yilda kuchga kirgan. 1977 yildan buyon 500 dan ortiq xodimga ega kompaniyalar tibbiy sug‘urta dasturini taqdim etishi shart. 1979 yilda sug‘urta talablari 300 dan ortiq xodimi bo‘lgan kompaniyalar, davlat xizmatchilari va xususiy maktab xodimlari uchun kengaytirildi. 1989 yilda qishloq tadbirkorlari ham ushbu tizimga kiritildi va shu orqali sug‘urta dasturini universal qamrab olishga erishildi.
Sog‘liqni saqlash tizimi dastlab notijorat sug‘urta kompaniyalarini boshqarish va qoplashga bog‘liq edi. Dastur 1977 yildan 1989 yilgacha kengaytirildi. Hukumat tibbiy sug‘urta tizimiga davlat aralashuvini minimallashtirish maqsadida sug‘urta kompaniyalariga aholining turli qatlamlarini qamrab olishga ruxsat berdi. 350 dan ortiq turli xil tibbiy sug‘urta kompaniyalari paydo bo‘ldi, lekin samara kutilganidek bo‘lmadi. Shu munosabat bilan 2000 yilda  ular Milliy tibbiy sug‘urta xizmatiga birlashtirildi. Ushbu yangi xizmat 2004 yilda sog‘liqni saqlash tizimidagi yagona to‘lovchiga aylandi.

Sug‘urta tizimi badallar, davlat subsidiyalari va tamaki bojlari hisobidan moliyalashtiriladi. Xodimlar daromadlarining 5,08 foizi sug‘urta fondiga hisoblab chiqiladi, yakka tartibdagi tadbirkorlarning badallari esa ularning daromadlari va mol-mulki asosida belgilanadi. Tamaki uchun qo‘shimcha to‘lovlar moliyalashtirishning 6 foizini tashkil qiladi. Hukumat tibbiy sug‘urta uchun umumiy mablag‘ning 14 foizini beradi.

Har yili sog‘liqni sug‘urtalash bo‘yicha davlat xarajatlari YaIMning taxminan 7 foizini tashkil qiladi. Janubiy Koreyadagi davlat sug‘urta tizimi  4 qismga bo‘lingan:
Sog‘liqni saqlash va farovonlik vazirligi umumiy tartibga solish va siyosat qarorlari uchun javobgardir. U tibbiy sug‘urta davlat dasturi faoliyatini qonunchilik bazasini ishlab chiqish va amalga oshirish orqali tartibga soladi.

1. Davlat sog‘liqni sug‘urtalash korporatsiyasi (DSSK) davlat tibbiy sug‘urta dasturini boshqarish, ya’ni sug‘urtalangan shaxslarni va ularning oila a’zolarini ro‘yxatga olish, badallarni yig‘ish va tibbiy xizmatlarga haq to‘lash jadvalini belgilash uchun.
2. Tibbiy sug‘urta nazorati agentligi (TSNA) tibbiy xarajatlarni ko‘rib chiqish va tibbiy xizmatlar narxini baholash uchun javobgardir. Tibbiy yordam olgandan so‘ng, bemor tibbiy xarajatlarini ko‘rib chiqish uchun TSNAga da’vo qilishi mumkin va DSSK moliyaviy da’volarni qoplashi mumkin.
3. Sog‘liqni saqlash vazirligi boshqaradigan va nazorat qiladigan tibbiyot muassasalari.

Davlat sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qiladi. Ommaviy axborot vositalari va reklama vositalari orqali aholi o‘rtasida muntazam ravishda profilaktika ko‘rik va targ‘ibot ishlari olib boriladi. Ko‘pgina muassasalarda tibbiy ko‘rik natijalarisiz aholi ishga olinmaydi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, shifokorlarning rejali tekshiruvlari hayot sifatini saqlab qolishning asosiy omillaridan biri. Shunday qilib, 1963 yilda kuchga kirgan tibbiy sug‘urta to‘g‘risidagi birinchi qonun asosida mamlakat rahbariyati 500 xodimi bo‘lgan barcha kompaniyalarni tibbiy sug‘urta dasturlarini taqdim etishga chaqirdi. Keyinchalik bu talab 50 kishidan iborat kompaniyalar, davlat xizmatchilari, maktab xodimlari, tadbirkorlarga ham tatbiq etildi. Natijada Koreyaning har bir mehnatga layoqatli fuqarosi qonunga muvofiq yiliga bir marta tibbiy ko‘rikdan o‘tishi shart. U quyidagilarni o‘z ichiga oladi: umumiy testlar, kolonoskopiya va gastroskopiya, EKG, barcha organlarning ultratovush tekshiruvi, ginekolog, oftalmolog, LOR mutaxassisi tomonidan tekshirish, mutaxassislar tana massasi indeksini aniqlash va sog‘lom turmush tarzi bo‘yicha tavsiyalar beradi.
Janubiy Koreyada faqat litsenziyaga ega professional shifokorlar tibbiy xizmat ko‘rsatishi mumkin. Tibbiyot qonunchiligida faqat Sog‘liqni saqlash va farovonlik vazirligidan litsenziya olgan shifokorlar, stomatologlar, hamshiralar, xalq tabobati shifokorlari va o‘rta tibbiyot xodimlari tibbiy xizmat ko‘rsatishi mumkinligi belgilangan. Hamshira yordamchilari, massaj terapevtlari va igna bilan davolaydigan terapevt kichik tibbiy mutaxassis hisoblanadi.
Janubiy Koreyada 91 mingdan ortiq shifokor, 23 ming stomatolog, 17 ming xalq sharq tabobati shifokori, 57 ming farmasevt, 8,5 ming akusher va 240 ming hamshira ro‘yxatga olingan. Aksariyat, xususiy tibbiyot muassasalari shaharlarda joylashgan bo‘lib, shifokorlarning 90 foizga yaqini shaharlarda to‘plangan. Aholining esa 80 foizi shaharda istiqomat qiladi.

Tibbiy xizmatlarni olish tizimi quyidagicha amalga oshiriladi. Bemorlar har qanday shifokor yoki tibbiyot muassasasiga, jumladan shifoxonaga borishlari mumkin. Tibbiy yo‘llanmalar olish tizimi 2 bosqichga bo‘lingan. Bemor yirik xususiy kompaniyalarga tegishli ixtisoslashtirilgan umumiy shifoxonalardan tashqari har qanday tibbiy muassasaga borishi mumkin. Agar bemor ikkinchi darajali shifoxonaga borishni xohlasa, u bemorni dastlab tekshirgan shifokor tomonidan berilgan maxsus shaklni taqdim etadi. Bemorning ushbu shaklsiz istalgan shifoxonaga borishi mumkin bo‘lgan bir nechta istisnolar mavjud, ular orasida tug‘ilish, shoshilinch tibbiy yordam, stomatologiya, reabilitatsiya, oilaviy sog‘liqni saqlash va gemofiliya mavjud.
Koreya sog‘liqni saqlash tizimini rivojlantirishda xususiy sektor (investitsiya) muhim o‘rin tutadi. Bugungi kunda Koreya Respublikasida xususiy tibbiy xizmatlar bozori ko‘rsatilayotgan xizmatlar soni bo‘yicha ham, pul jihatidan ham ustunlik qiladi. Har yili yangi klinikalar ochilmoqda.
1970 yillarning oxirida majburiy ijtimoiy tibbiy sug‘urtani joriy etish bilan bog‘liq talablarning kuchayishi tufayli tibbiy muassasalarning keskin yetishmasligi sezila boshlandi. Ushbu muammoni hal qilish uchun Koreya hukumati xususiy sektorni sog‘liqni saqlash sohasidagi ishtirokini qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratdi. Xorijiy kreditlarni jalb etishga ko‘maklashildi va yangi sog‘liqni saqlash muassasalarini qurish yoki mavjudlarini kengaytirish uchun kreditlar ajratildi.
Shu bilan birga, sog‘liqni saqlash muassasalarining shahar va qishloq o‘rtasida notekis taqsimlanishi kuzatildi, bu xususiy sektorning nisbatan yuqori daromadli shaharlarda ishlashga ko‘proq moyilligi bilan bog‘liq edi.

Sog‘liqni saqlash sohasida  xususiy investitsiyalarning o‘sishi bir qator omillar bilan bog‘liq. 1990 yilda tibbiyot muassasalarini tashkil etish va o‘rinlar sonini tartibga soluvchi milliy siyosat,  hududlar bo‘yicha o‘rinlar sonini belgilash tizimi, yangi shifoxonalar tashkil etishni Sog‘liqni saqlash vaziri oldindan tasdiqlash tartibi bekor qilindi. Tibbiyot universitetlari qoshida  kasalxonalar tashkil etish talablari yumshatilgan.
Bundan tashqari, aholini qamrab olgan majburiy ijtimoiy tibbiy sug‘urta tizimini joriy etish, xususiy investitsiyalarni amalga oshirishga qo‘yiladigan talab va tartiblarni yumshatilishi bilan bog‘liq islohotlar ulushining o‘sishiga yordam berdi.
Izchil investitsiyalar tufayli hozirda Janubiy Koreyada faoliyat yuritayotgan barcha tibbiyot muassasalarining (shifoxona, klinikalar va boshqalar) 96 foizdan ortig‘i xususiy sektor hissasiga to‘g‘ri keladi.
Bugungi kunda Janubiy Koreyada 50 mingdan ortiq tibbiyot muassasalari mavjud bo‘lib, umumiy o‘rinlar soni 450 mingdan oshadi. So‘nggi paytlarda aholi orasida keksalar sonining ko‘payishi hisobiga uzoq muddatli parvarishlash yotoqlari ko‘paymoqda.
Barcha shifokorlarning 90 foizdan ortig‘i xususiy tibbiyot muassasalarida ishlaydi. Xususiy tibbiyot muassasalarida bemorlar orasida barcha daromad guruhlari vakillari mavjud. Mutaxassislarning fikricha, ularning xizmatlarining asosiy iste’molchilari o‘rta sinf vakillaridir. O‘z navbatida, xususiy sektor o‘rtasida raqobat kuchayib borayotgani xususiy investitsiyalar samaradorligini oshirish, ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirishga xizmat qilmoqda.
Koreyaning xususiy tibbiyot muassasalarining o‘ziga xosligi shundaki, ular davlat shifoxonalari bilan deyarli bir xil xizmatlar ko‘rsatadi. Ammo  tibbiy xizmat turi ko‘proq bo‘lganligi uchun narxlar ancha baland.
Mutaxassislarning fikricha, Koreya tibbiyot muassasalarining “jozibadorligi” ko‘p jihatdan nafaqat mutaxassislarning malakasiga, balki qo‘llaniladigan tibbiy texnologiyalarning rivojlanish darajasiga ham bog‘liq. Koreyalik ishlab chiqarish kompaniyalari asta-sekin xorijiy mijozlar orasida mashhurlikka erishmoqda va jahon bozorida o‘z pozitsiyalarini mustahkamlamoqda.
Hukumat, shuningdek, sog‘liqni saqlash sohasining «texnologik» darajasini yaxshilash uchun qo‘shimcha chora-tadbirlarni joriy etishga harakat qilmoqda. Yangi chora-tadbirlardan biri Koreya hukumatining surunkali kasalliklarga chalingan bemorlarga muntazam ravishda shifokorlar bilan maslahatlashish imkonini beradigan telesalomatlik pilot loyihalarini faol ilgari surish rejalari bo‘ldi.

Bu davlatda barcha tibbiyot muassasalari (hatto xususiy bo‘lganlar ham) notijorat hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, tibbiy xizmatlar ko‘rsatishdan olingan daromadlar soliqqa tortilmaydi, xizmat turlarining narxlari davlat tomonidan belgilanadi va foyda faqat qayta investitsiya qilish uchun ishlatilishi mumkin.
So‘nggi paytlarda Koreyada farmasevtika sanoati faol rivojlanmoqda va bugungi kunda Janubiy Koreya farmasevtika korxonalari ichki bozorning aksariyat qismini umumiy dori vositalari bilan ta’minlaydi. Janubiy Koreya farmasevtika bozori Osiyoda to‘rtinchi o‘rinda turadi (Yaponiya, Xitoy va Hindistondan keyin) va yiliga 11 mlrd dollar bo‘lib, yillik o‘sishi 13 foizga yaqin.

2001 yilda “Retsept va dori sotishni ajratish to‘g‘risida”gi qonun kuchga kirdi, unga ko‘ra koreyalik shifokorlar bemorlarga dori sotishlari, farmasevtlarga esa shifokor retseptisiz dori-darmonlarni tarqatishlari taqiqlangan. Bu bemorlarning farmasevtika mahsulotlariga bo‘lgan ishonchini oshirishga xizmat qildi. Barcha retseptlar bir martalik, jumladan surunkali kasalliklarga chalingan bemorlar uchun.
Shu bilan birga, shifokorlar xizmatining narxi ham 72 foizga, ular tomonidan berilgan retseptlar soni 5 barobarga oshdi. 2011 yilda  yangi qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra ayrim do‘konlar va supermarketlarda 48 turdagi dori vositalari, jumladan, ilgari dori vositalari hisoblangan va faqat dorixonalarda sotiladigan Taylenol, Aspirin, Festal va alkogolsiz energetik ichimliklarni sotishga ruxsat berildi.
Eslatib o‘tamiz, Koreyada navbatchi dorixonalar soni juda kam: mamlakatdagi 21 mingdan ortiq dorixonadan atigi 59 tasi navbatchilik qiladi. Bu Koreyada ish haqining yuqoriligi bilan izohlanadi va qo‘shimcha ishlagan dorixonalar haqiqatda kechqurun va tunda aylanma kamligi tufayli zarar ko‘radi. Retseptsiz dori vositalarini dorixonalardan tashqarida sotishga ruxsat berilgani aholini talab yuqori bo‘lgan dori vositalari bilan ta’minlash muammosini qisman hal qilishga yordam berdi.
Oziq-ovqat va farmasevtika vazirligi dori vositalari, kosmetika vositalari, tibbiy asbob-uskunalar va jihozlarning xavfsizligi va sifatini nazorat qilish uchun mas’ul organ hisoblanadi.
Dori vositalarining asosiy xarajatlari dori-darmonlar uchun to‘lovni qoplash orqali (70% gacha) tibbiy sug‘urta bilan qoplanadi. Ushbu vazirlik tomonidan tasdiqlangan deyarli barcha dori-darmonlar avtomatik ravishda sug‘urta da’volari ro‘yxatiga kiritilgan.
Koreyada bepul statsionar aloqa xizmati mavjud emas. “Sog‘liqni saqlash sug‘urtasi to‘g‘risida”gi qonunning 27-moddasi 3-bandiga ko‘ra, Koreya fuqarosi tibbiy sug‘urta mukofotlarini to‘lashdan bo‘yin tovlashi mumkin emas, bepul davolanish esa noqonuniy hisoblanadi.
Nogironligi bo‘lgan, kam daromadli va «Sog‘liqni saqlash sug‘urtasi to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq tibbiy yordam olish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar uchun tibbiy xarajatlarning bir qismi yoki barchasi hukumat tomonidan moliyalashtiriladi. Nogiron va kam ta’minlangan shaxslar – bu nogironlarning yoki kam daromadliligi sababli tibbiy sug‘urta qilish huquqiga ega bo‘lgan shaxslarning mulkiy daromadlaridan kelib chiqqan holda belgilanadigan asosiy ta’minotni oluvchilar orasida sog‘liqni saqlash bo‘yicha nafaqa olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar. Bundan tashqari, ijtimoiy ta’minot sohasida tibbiy xarajatlarni, noyob yoki davolab bo‘lmaydigan kasalliklarni davolash xarajatlarini qoplaydigan, odamlarga yordam beradigan loyihalar mavjud.

Mamlakatning yetakchi universitetlari negizida faoliyat yurituvchi 40 ta tibbiyot oliy ta’lim muassasalari mavjud. Bu universitetlarni har yili 3500 dan ortiq talaba bitiradi.
Shifokorlik kasbi Koreyada eng hurmatli kasblardan biri hisoblanadi, shuning uchun tibbiyot oliy o‘quv yurtlariga kirish uchun tanlov va talabalarga o‘qish davrida qo‘yiladigan talablar juda yuqori.

Davlat tibbiy sug’urtasi jamg’armasi
Matbuot xizmati.